Brechlyn HPV

Cynigir y brechlyn HPV (feirws papiloma dynol) ar y GIG i bob plentyn 12 a 13 oed (blwyddyn ysgol 8).

Mae'n helpu i amddiffyn rhag canserau a achosir gan HPV, gan gynnwys:

• canser ceg y groth
• rhai canserau yn y geg a'r gwddf (pen a gwddf)
• rhai mathau o ganser yn yr ardaloedd rhefrol a genitalia

Mae hefyd yn helpu i amddiffyn yn erbyn dafadennau gwenerol.

Yng Nghymru, mae merched a bechgyn 12 i 13 oed yn cael cynnig y brechiad HPV cyntaf fel mater o drefn pan fyddant yn y blwyddyn ysgol 8.

Fel arfer cynigir yr ail ddos 6 i 12 mis ar ôl y cyntaf (yn blwyddyn ysgol 8 neu 9).

Mae'n bwysig bod y ddau ddos yn cael eu diogelu.

Gall y rhai a gollodd eu brechiad HPV yn yr ysgol barhau i gael y brechiad hyd at eu pen-blwydd yn 25 oed.

Beth yw HPV?

Y feirws papiloma dynol (HPV) yw’r enw a roddir ar deulu o firysau.

Mae yna lawer o fathau o HPV, y gelwir rhai ohonynt yn "risg uchel" oherwydd eu bod yn gysylltiedig â datblygu canserau, fel canser ceg y groth, canser yr anws, canserau cenhedlol, a chanser y pen a'r gwddf.

Gall mathau eraill achosi cyflyrau fel dafadennau.

Mae bron yr holl ganserau ceg y groth (99.7%) yn cael eu hachosi gan haint gyda math risg uchel o HPV.

Mae gweddill y canserau hyn yn cael eu hachosi gan ffactorau risg eraill fel ysmygu ac yfed alcohol.

Nid yw heintiau HPV fel arfer yn achosi unrhyw symptomau, ac ni fydd y rhan fwyaf o bobl yn gwybod eu bod wedi'u heintio.

Sut mae haint HPV yn cael ei lledaenu?

Mae’r feirws HPV yn gyffredin iawn ac yn cael ei ledaenu’n rhwydd trwy weithgarwch rhywiol.

Bydd cynifer â hanner y boblogaeth yn cael eu heintio ar ryw adeg yn eu bywydau. Yn y rhan fwyaf o achosion, nid yw’r feirws yn gwneud unrhyw niwed oherwydd bod eich system imiwnedd yn cael gwared â’r haint. Ond, mewn rhai achosion, mae’r haint yn parhau ac yn gallu arwain at broblemau iechyd.

Er nad yw’r rhan fwyaf o ferched yn dechrau cael rhyw hyd nes eu bod yn hŷn nag 16 oed, mae’n bwysig eu bod yn cael yr amddiffyniad hwn yn ddigon cynnar, ac mae blynyddoedd cynnar yr arddegau’n adeg dda – bydd cael y brechlyn mor gynnar â phosibl yn eu diogelu yn y dyfodol.

Gall defnyddio condom yn ystod rhyw helpu i atal haint HPV. Fodd bynnag, gan nad yw condomau’n gorchuddio’r organau rhywiol i gyd a’u bod yn cael eu gwisgo’n aml ar ôl i gysylltiad rhywiol ddechrau, nid yw condom yn warant yn erbyn lledaenu HPV.

Gwahanol fathau o HPV a’r hyn maen nhw’n ei wneud

Ceir dros 100 o wahanol fathau o HPV, ac mae oddeutu 40 ohonynt yn effeithio ar yr organau rhywiol. Mae HPV yn gyffredin iawn a gellir ei ddal drwy unrhyw fath o gyswllt rhywiol â pherson arall sydd eisoes yn ei gael.

Bydd y rhan fwyaf o bobl yn cael haint HPV ar ryw adeg yn eu bywydau a bydd eu cyrff yn cael gwared arno'n naturiol heb driniaeth.

Ond ni fydd rhai pobl sydd wedi'u heintio â math risg uchel o HPV yn gallu ei glirio.

Dros amser, gall hyn achosi twf meinwe annormal yn ogystal â newidiadau eraill, a all arwain at ganser os na chaiff ei drin.

Mae mathau risg uchel o HPV yn gysylltiedig â gwahanol fathau o ganser, gan gynnwys:

• canser ceg y groth
• canser y wain
• canser y fwlch
• canser rhefrol
• canser y pidyn
• rhoi canserau pen a'r gwddf

Gall haint â mathau eraill o HPV achosi:

• dafadennau wenerol: tyfiannau bach neu newidiadau i’r croen o fewn neu o amgylch ardal yr organau rhywiol neu’r rhefr; dyma’r math mwyaf cyffredin o haint a drosglwyddir yn rhywiol (STI) yn y Deyrnas Unedig
• dafadennau croen a ferwcau - nid ar yr ardal organau rhywiol
• dafadennau ar y blwch llais neu'r cordiau lleisiol (papillomas larynaidd)

Sut mae’r brechlyn HPV yn gweithio?

Ar hyn o bryd, mae rhaglen frechu genedlaethol HPV y GIG yn defnyddio brechlyn o'r enw Gardasil.

Mae Gardasil yn amddiffyn yn erbyn 4 math o HPV: 6, 11, 16 a 18. Rhyngddynt, mathau 16 a 18 yw achos y rhan fwyaf o ganserau ceg y groth yn y DU (mwy na 70%).

Mae'r mathau hyn o HPV hefyd yn achosi rhai canserau rhefrol a cenhedlol, a rhai canserau'r pen a'r gwddf.

Mae mathau HPV 6 a 11 yn achosi tua 90% o dafadennau gwenerol, felly mae defnyddio Gardasil yn helpu i amddiffyn merched rhag canser ceg y groth a dafadennau cenhedlol.

Nid yw brechu HPV yn amddiffyn yn erbyn heintiau eraill sydd wedi'u lledaenu yn ystod rhyw, fel clamydia, ac ni fydd yn atal merched rhag beichiogi, felly mae'n dal yn bwysig iawn ymarfer rhyw diogel.

Pwy all gael y brechlyn HPV trwy raglen frechu'r GIG?

Cynigir y dos cyntaf o'r brechlyn HPV fel mater o drefn i ferched a bechgyn 12 a 13 mlwydd oed ym mlwyddyn 8.

Fel arfer cynigir yr ail ddos 6 i 12 mis ar ôl y cyntaf (ym mlwyddyn 8 neu 9).

Dylai pobl sy'n colli un o'u dosau brechlyn HPV siarad â'u tim imiwneiddio ysgol neu feddygfa meddygon teulu a gwneud apwynitad i gael y wybodaeth ddiweddaraf cyn gynted â phosibl.

Mae'n bwysig bod y ddau ddos o'r brechlyn yn cael eu diogelu'n llawn.

Gall pobl a fethodd cael eu brechiad HPV ac maent yn y grwpiau cymwys gael eu brechu o hyd ar y GIG hyd at eu pen-blwydd yn 25 oed.

Bydd angen 3 dos ar bobl sy'n dechrau'r brechiad HPV ar ôl 15 oed gan nad ydynt yn ymateb cystal â 2 ddos fel y mae pobl iau yn ei wneud.

Pam fod y brechlyn HPV yn cael ei roi mor ifanc?

Gall heintiau HPV gael eu lledaenu gan unrhyw gyswllt croen-i-groen ac fel arfer fe'u ceir ar y bysedd, y dwylo, y geg a'r organau cenhedlu.

Mae hyn yn golygu y gellir lledaenu'r feirws yn ystod unrhyw fath o weithgaredd rhywiol, gan gynnwys cyffwrdd.

Mae'r brechlyn HPV yn gweithio orau os yw merched a bechgyn yn ei gael cyn iddynt ddod i gysylltiad â HPV (mewn geiriau eraill, cyn iddynt ddod yn actif yn rhywiol).

Felly bydd cael y brechlyn pan gaiff ei argymell yn helpu i'w diogelu yn ystod eu harddegau a thu hwnt.

Bydd y rhan fwyaf o bobl heb eu brechu wedi'u heintio â rhyw fath o HPV ar ryw adeg yn eu bywyd.

Yn y rhan fwyaf o achosion, nid yw'r firws yn gwneud unrhyw niwed oherwydd bod eu system imiwnedd yn clirio'r haint.

Ond mewn rhai achosion mae'r haint yn aros yn y corff am nifer o flynyddoedd ac yna, am dim unrhyw reswm amlwg, gall ddechrau achosi difrof.

Brechiad HPV i ddynion sy'n cael rhyw gyda dynion (MSM)

Nid yw dynion sydd â rhyw gyda dynion (MSM) wedi elwa yn yr un modd o'r rhaglen merched hirsefydlog, felly gellir eu gadael heb eu diogelu yn erbyn HPV.

O fis Ebrill 2017, daeth MSM hyd at a chan gynwwys 45 oed yn gymwys i gael brechiad HPV am ddim ar y GIG pan fyddant yn ymweld â chlinigau iechyd rhywiol yng Nghymru.

Gofynnwch i'r meddyg neu'r nyrs yn y clinig am fwy o fanylion.

Brechiad HPV ar gyfer pobl drawsrywiol

Mae menywod traws (pobl a gafodd eu neilltuo i wrywod) yn gymwys yn yr un modd â MSM os yw eu risg o gael HPV yn debyg i'r risg o MSM sy'n gymwys i gael y brechlyn HPV.

Mae dynion traws (pobl a gafodd fenyw adeg eu geni) yn gymwys os ydynt yn cael rhyw gyda dynion eraill ac yn 45 oed neu'n iau.

Os yw traws-ddynion wedi cwblhau cwrs brechiad HPV yn flaenorol fel rhan o raglen brechlyn HPV y merched, nid oes angen rhagor o ddos.

Sut y rhoddir y brechlyn HPV?

Mae'r brechlyn HPV yn cael ei roi ar hyn o bryd fel cyfres o 2 bigiad i'r fraich uchaf.

Maen nhw'n cael eu rhannu o leiaf 6 mis ar wahân, a gall pobl a gollodd eu brechiad HPV a gynigir yn yr ysgol gael y brechlyn am ddim hyd at eu pen-blwydd yn 25 oed.

Mae'n bwysig bod y ddau ddos brechlyn yn cael eu diogelu.

Bydd angen i bobl sy'n cael eu dos brechu cyntaf pan fyddant yn 15 oed neu'n hyn gael 3 phigiad.

Bydd dynion sy'n cael rhyw gyda dynion (MSM), a dynion trawsrywiol a menywod traws yn gymwys i gael y brechlyn, angen 3 dos brechiad (2 os ydyn nhw o dan 15 oed).

I'r rhai sydd angen 3 dos o'r brechlyn:

• dylid rhoi'r ail ddos o leiaf fis ar ôl y cyntaf
• dylid rhoi'r trydydd dos yn ddelfrydol o fewn 12 mis i'r ail ddos

Mae'n bwysig bod pob dos brechlyn yn cael ei ddiogelu'n iawn.

Am faint y mae'r brechlyn HPV yn amddiffyn?

Mae astudiaethau eisoes wedi dangod bod y brechlyn yn amddiffyn rhag haint HPV am o leiaf 10 mlynedd, er bod arbenigwyr yn disgwyl i'r amddiffyniad bara'n hirach.

Ond oherwydd nad yw'r brechlyn HPV yn amddiffyn yn erbyn pob math o HPV a all achosi canser ceg y groth, mae'n bwysig bod pob merch sy'n derbyn y brechlyn HPV hefyd cael sgrinio serfigol yn rheolaidd ar ôl iddynt gyrraedd 25 oed.

Dysgwch fwy am y brechlyn.

Sgrinio serfigol a'r brechlyn HPV

Mae sgrinio serfigol yn ffordd o gasglu celloedd annormal yn y serfics cyn iddynt symud ymlaen i ganser. Dangoswyd y gall canfod a thrin annormaleddau serfigol yn gynnar trwy sgrinio atal tri chwarter y canserau serfigol.

Mae rhaglen sgrinio serfigol y GIG yn cynnwys gwirio menywod rhwng 25 a 64 oed bob tair mlynedd ar gyfer annormaleddau serfigol cynnar.

Sgrinio serfigol rheolaidd yw'r ffordd orau o adnabod newidiadau annormal i gelloedd yng ngheg y groth. Felly mae'n bwysig bod pob merch sy'n derbyn y brechlyn HPV hefyd yn cael sgrinio serfigol rheolaidd ar ôl iddynt gyrraedd 25 oed.

Ffoniwch linell gymorth HPV am gyngor a gwybodaeth ddiduedd ar 0845 602 3303 ar agor rhwng 8.00am ac 8.00pm o ddydd Llun i ddydd Gwener.

Sut mae HPV yn achosi canser ceg y groth

Os byddwch yn cael eich heintio ag un o'r mathau risg uchel o HPV, ac nad yw'ch system imiwnedd yn delio â hi, gall yr haint arwain at dwf celloedd cyn-ganseraidd yn eich serfics. Gelwir hyn yn neoplasia intraepithelial neoplasia (CIN).

Nid canser yw CIN ond, os na chaiff ei drin, gall ddatblygu i ganser mewn rhai menywod. Gall hyn gymryd hyd at 10 mlynedd.

Pam mae sgrinio serfigol yn bwysig

Nid yw'r brechlyn HPV yn amddiffyn yn erbyn pob math o HPV, felly nid yw'n sicr o atal canser ceg y groth.

Dyma pam mae sgrinio serfigol rheolaidd yn parhau i chwarae rôl bwysig wrth ganfod newidiadau canseraidd posibl yn y serfics.

Amddiffyn yn erbyn cyflyrau iechyd eraill

Nid yw'r brechlyn HPV yn:

• trin haint HPV sydd eisoes yn bresennol
• amddiffyn yn erbyn salwch neu gyflyrau, gan gynnwys canserau, nad ydynt wedi'u hachosi gan haint HPV-6, HPV-11, HPV-16 neu HPV-18
• amddiffyn yn erbyn heintiau eraill a drosglwyddir yn rhywiol (STI). Mae defnyddio condomau yn cynnig yr amddiffyniad gorau yn erbyn heintiau a drosglwyddir yn rhywiol

Last Updated: 13/09/2019 14:28:15
The information on this page has been adapted by NHS Wales from original content supplied by NHS website nhs.uk